Passende ouderenzorg is niet alleen maar meer geld, maar ook gepensioneerden die elkaar helpen
De cijfers liegen er niet om: de ouderenzorg zal de komende jaren 2 keer zo veel worden. Mantelzorg zal de komende jaren halveren en 30 procent van het zorgpersoneel gaat de komende jaren met pensioen. Onmiddellijk volgt de reflex om meer geld. Maar wat als gepensioneerden elkaar gingen helpen? Experts zien daar een grote kans.
Ouderenzorg in feiten en cijfers
Op het recente Congres Passende Ouderenzorg, georganiseerd door Zorgvisie, deelden koplopers uit de praktijk en de wetenschap oplossingen voor toekomstbestendige ouderenzorg, met focus op financiering, arbeid, preventie, technologie en samenwerking.
Eerst enkele feiten en cijfers
- De ouderenzorg zal de komende jaren 2 keer zo veel worden.
- Mantelzorg zal de komende jaren halveren.
- 30 procent van het zorgpersoneel gaat de komende jaren met pensioen.
- De grootste bevolkingsgroep gaat de komende jaren met pensioen.
- Deze groep is de rijkste generatie in Nederland.
Context van passende ouderenzorg
Even voor een goed begrip van de gebruikte termen en om de context te begrijpen: er is een onderscheid tussen gepaste zorg en passende zorg. Xander Koolman, gezondheidseconoom, sectiehoofd VU, definieert de 2 aldus:
- Gepaste zorg is de juiste, professionele, medische zorg, binnen de richtlijnen en standaarden.
- Passende zorg is een brede benadering, vanuit patiënt, professional en maatschappij.
Wat is passende ouderenzorg dan? Koolman zegt: “Wat het niet is: gezondheidsoptimalisatie. Wat het wél is: een instrument om partijen uit het veld aan te zetten maatschappelijke meerwaarde te leveren. Zorgen voor de meest kwetsbaren en ontlasten van de omgeving.”
Pensionado’s inzetten in de ouderenzorg
Doorredenerend zou je kunnen zeggen, dat als er nu zo’n grote groep gepensioneerden bijkomt, vaak ook nog heel bemiddeld, waarom zouden we die dan niet kunnen inzetten? Koolman wijst op dat enorme potentieel dat beschikbaar komt.
“De verzorgingsstaat brokkelt af. Door aardgasinkomsten heeft Nederland bovengemiddelde zorg (en andere verworvenheden) kunnen bieden. Maar dat is nu niet langer meer het geval. Onze houding moet veranderen. Als mijn moeder ziek is, dan denk ik: ‘Ik moet de dokter bellen’. Alle eerdere maatregelen maken dat wij nu zo denken. Maar er is verder niemand op de wereld die dat doet. Daar kijken ze eerst naar wat mensen zélf kunnen regelen.”
“De zorglasten nemen toe, hoe kunnen wij die tackelen? De overheid, ook in EU-verband, wil hier geen geld voor beschikbaar stellen. De oplossing zit in het fors inzetten van een enorme groep vrijwilligers. Die bestaat uit pensionado’s. De belangrijkste vraag is: hoe kunnen wij deze groep verleiden? Bijvoorbeeld door hen een kleine compensatie te geven,” aldus Koolman.
Van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid
Karin Timm, lid van de raad van bestuur van het Zorginstituut Nederland, werkte 40 jaar in de verpleegkunde. Ook zij ziet veel in het inzetten van wat al genoemd wordt het ‘grijze potentieel’, gepensioneerden, die als vrijwilligers zouden kunnen bijstaan in de ouderenzorg. Vaak ervaren pas-gepensioneerden het moment dat ze met pensioen gaan als de spreekwoordelijke val in een zwart gat. Professor neuropsychologie Erik Scherder noemt dat ‘de knip’, een plots gevoel van nutteloosheid dat ontstaat na een werkzaam leven. Ze willen best nog even doorgaan met werken, ook als vrijwilliger, bijvoorbeeld als mantelzorger.
“Wat is passende ouderenzorg?” vraagt Timm. “Wat past er bij de cliënt/persoon? Het gaat niet alleen om geld. De nood is hoog, ouderen die langdurige zorg nodig hebben belanden op ziekenhuisbedden, waar al een tekort aan is. In het huidige systeem van ouderenzorg zijn er te veel loketten. Het Zorginstituut wil ondersteunen en richting geven. Van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid. En, wij moeten het weer normaal vinden om om te kijken naar anderen. Wij ondersteunen initiatieven die een brug slaan tussen sociaal domein en zorg, zoals voorzorgcirkels: zorgzame buurten van fitte 70’ers die elkaar helpen.”
Burgerinitiatieven werken nu al
Naar aanleiding van het bovenstaande, moge duidelijk zijn, dat we niet langer meer leven in een verzorgingsstaat. Er zijn burgerinitiatieven die daar al enige tijd op inhaken. Ouderen gaan het gewoon zelf aanpakken.
Eerder heeft Meldpunt in een uitzending aandacht besteed aan een voorbeeld van zo’n burgerinitiatief dat goed werkt. In Austerlitz, een dorpje onder de rook van Zeist, heeft geheel tegen de trend in geen leegloop plaatsgevonden door afnemende gemeentelijke zorgvoorzieningen. Integendeel: de gemeenschap blaakt weer van levenslust door een burgerinitiatief. Zo zijn er zorgwoningen en een dorpshuis gebouwd rond het Dorpsplein. Ook is een failliet restaurant weer heropend.
Volgens Jan Smelik, coördinator van Nederland Zorgt Voor Elkaar, een landelijk netwerk van bewonersinitiatieven in welzijn, zorg en wonen, hebben ambtenaren koudwatervrees voor burgerinitiatieven. Hij zegt in genoemde uitzending dat er door het ambtelijk apparaat vaak gedacht wordt “dat zij als professionals het beter kunnen dan de amateurs.” Het mooie van het voorbeeld van Austerlitz is dat gemeente en bewoners elkaar gevonden hebben door de communicatielijnen open te houden en naar elkaar te luisteren.
(Bron: Congres Passende Ouderenzorg, Zorginstituut Nederland, VU, Nederland Zorgt Voor Elkaar, archief. Foto: ANP)